 |
|
راه سعادت علّامه ميرزا ابوالحسن شعرانى (رحمة اللّه ) - ۱ -
نام كتاب : راه سعادت
((ردّ شبهات ، اثبات نبوّت خاتم الاءنبياء(ص) و
حقّانيت دين اسلام )) قم مقدّسه - حامد فدوى اردستانى خاندان علم و تقوا علاّمه بزرگ شيخ ابوالحسن شعرانى ، از شخصيّت هاى برجسته و دانشمندان كم نظير اسلامى قرن چهاردهم هجرى است . او بازمانده خاندانى از خاندان هاى علم و دانش و تقوا و معنويت بود. و اينك يادى از نيكان پاك او: 1- ملا فتح اللّه كاشانى ، سلسله نسب ميرزا ابوالحسن شعرانى ، به دانشمندى بزرگ و قرآن شناسى فرزانه يعنى علاّمه ((ملا فتح اللّه كاشانى ))(متوفاى 988 هجرى ) مفسّر معروف عصر صفويه مى رسد. تفسير((منهج الصادقين )) وى به زبان فارسى شهره آفاق است . 2- ابوالحسن مجتهد تهرانى ، جدّ اعلاى ميرزا ابوالحسن شعرانى ، شيخ ابوالحسن مجتهد تهرانى (1200 - 1272 هجرى ) است . در تهران و سپس اصفهان به تحصيل پرداخت آنگاه عازم عراق شده و در حوزهاى علميه آن ديار نزد بزرگانى چون سيّد على طباطبايى (صاحب رياض المسائل ) ادامه تحصيل داد و با اجازه اجتهاد به تهران مراجعت كرد. 3- آخوند غلامحسين ، پدر ميرزا ابوالحسن شعرانى ، آخوند غلامحسين ، يكى از علماى متقى و فاضل تهران بود. آخوند در سال 1313 ق در نجف اشرف به خاك سپرده شد. 4- حاج شيخ محمّد تهرانى ، حاج شيخ محمّد تهرانى ، پدر ميرزا ابوالحسن شعرانى عاملى متقى بود. و در سال 1346 ق از دنيا رفت . تولّد و دوران كودكى پس از مدّت ها انتظار با بيم و اميد، تولّد نوزاد را در يكى از روزهاى سال 1320 ق به شيخ محمّد خبر دادند. نخستين پرسش وى از كسى كه خبر آورد اين بود: - فرزندم سالم است ؟ حال مادرش چطور است ؟ - بلى ، نوزاد سالم است و حال مادرش خوب . - خدا شكر! خدايا توفيق ده تا تربيت صحيح او را بر عهده گيرم . پدر با خوشحالى در گوش فرزندش اذان و اقامه خواند. بستگان ، آداب و رسوم ايّام تولّد را يكى پس از ديگرى برگزار كردند. ((ابوالحسن )) نان زيبايى بود كه پدر بر اين نهال تازه رسته نهاد. كودك اندك اندك طراوت و شادابى خاصى يافت و بالنده شد. اين امر براى پدر و مادرش لذّت دائمى داشت . رشد و نمو را بنگريد! كدام ماشين شگفت آور سراغ داريد كه مانند رشد و نمو انسان در گستره حيات چنان اهميّتى داشته باشد. هيچ ماشينِ ساخته دست بشر توانايى رقابت با آن را ندارد. ابوالحسن كودكى بود كه با اندام متناسب و انگشتان ظريفش مى خواست همه چيز را به دست آورد. غذايى كه خداوند در پستان مادرش نهاده بود، براى رشد او كفايت كرد تا گونه هايش را گلگون سازد و ديدگانش را نشاط بخشد. او چون ديگر كودكان ، از روزى كه با اضطراب سر پا ايستاد، با كنجكاوى بسيار و همّتى بلند بر آن بود به همه چيز دست يازد. او به همه صداها گوش مى داد و دقّت مى كرد؛ بسان هر كودك ديگرى با صداقتى تمام در مسير زندگانى گام بر مى داشت ؛ راست مى گفت و تنها به حق مى انديشيد و به همين علّت دوست داشتنى بود. زمان چون رودى پر تلاطم در حركت بود. ديرى نپاييد كه كودك بزرگ شد و افراد و اشياء را شناخت و با پدر و مادر و بستگان نزديك آشنا شد. سخن گفتن و رفت و آمد او خوشايند همه بود. ابوالحسن مثل ديگر كودكان ، روزهاى نونهالى را با گريه و خنده و شادى و بازى پشت سر نهاد. ابوالحسن بعد از مدّتى توانست آموزش رسمى و منظّم را شروع كند و پدرش او را به خواندن و نوشتن تشويق كرد. او مى دانست فرزند عزيزش را در چه راهى راهنمايى كند كه گمراه نشود. خودش ، بهار دل ها يعنى قرآن را خوانده بود. از تلاوت آيه هاى دلنواز و سوره هاى روح افزا آن لذّت مى برد. آن گلستان رحمت و معرفت به جانش آرامش مى داد. او به ابوالحسن مى گفت : پسر جان بهتر است آموزش را از قرآن شروع كنى كه بهار دل هاست ... تحصيلات ابوالحسن ، سواد قرآنى را نزد پدر عالمش ، شيخ محمّد تهرانى آموخت و در حقيقت پدرش نخستين معلّم او بود. بعدها كه كمى بزرگ تر شد وارد مدرسه مروى تهران گشته ، به تحصيل پرداخت . ادبيات عرب ، فارسى ، منطق ، تفسير، فقه ، اصول ، فلسفه ، رياضى و ... را طى سالها آموخت . از معروف ترين اساتيد او در حوزه علميه تهران ، مى توان از آية اللّه حاج ميرزا مهدى آشتيانى نام برد. همچنين حكيم محقق ميرزا محمود قمى از اساتيد او بود كه مردى زاهد و دانشمند بود. حبيب اللّه ذو الفنون نيز استاد رياضى ميرزا ابوالحسن شعرانى در حوزه تهران بود. ابوالحسن ، در دوره جوانى كه حوزه علميه قم تازه تاءسيس شده بود، سفرى به آن ديار كرد و در محضر اساتيدى مانند: آية اللّه العظمى حاج شيخ عبدالكريم حائرى (مؤسس حوزه ) و حاج شيخ عبدالنبى نورى به ادامه تحصيل پرداخت . شعرانى 26 ساله بود كه پدر عالم و بزرگوارش را از دست داد. اين حادثه براى او بسيار سنگين بود ولى هرگز اراده او را در راه سال ها كسب دانش و سير در آفاق و انفس براى تحصيل علم و سير و سلوك ، سست نكرد. اين بود كه او پس از سال ها تحصيل در حوزه تازه تاءسيس قم ، آهنگ حوزه كهن و پر خاطره نجف اشرف كرد و مدّتها در آنجا موفّق به بهره گيرى از محضر اساتيد بزرگ شد. در بين اساتيد حوزه علميه نجف ، سيّد ابوتراب خوانسارى (متوفاى 1346 هجرى ) بيشتر از ديگران ، شعرانى را مجذوب خود كرد سيّد ابوتراب خوانسارى در بين علما شخصيّت برجسته اى داشت و علاوه بر فقه و معارف شيعه ، يا فقه اهل سنّت نيز آشنا بود.(1) بازگشت ميرزا ابوالحسن بعد از طىّ مراحل كمال و دانش مى توانست در حدّ يك علامه ، در تهران ، قلب كشور پهناور ايران منشاء خدمات ارزنده علمى و فرهنگى و تبليغى باشد و دِيْنى را كه نسبت به مكتب و مردم برگردنش سنگينى مى كرد، به نحو احسن ادا كند. اين طالب علم با پشتوانه محكم علم و تقوا مراحل تحصيل رسمى و مدرسه اى را در سه حوزه كهنسال سپرى كرد و آماده بازگشت از جوار ((شمسِ ولايت )) به سوى شهر و ديار خود شد تا آب حياتى را كه از اقيانوس بيكران علوم و معارف الهى ذخيره كرده بود، همچون ابر بهاران بر تشنگان ببارد. آرى ، جوار ملكوتى مولاى متقيان بهجب افزاست و همه دردها را شفا و دواست ؛ امّا تربيت يافتگان آن آستان بر آنند كه غريقى را نجات دهند و تشنگان را سيراب سازند. اين بود كه با آن همه انس و علاقه ، گلستان صفا را ترك نمود و به زادگاهش تهران بازگشت . او با سير و سلوك و درس و بحث توانسته بود بر قلّه رفيع فضل و كمال قرار گيرد و مانند كوهى بلند و استوار، خواص و عوام را از چشمه سارهاى علوم و فنون سيراب كند. اين شخصيّت گرانقدر با تلاش چندين ساله خويش به عنوان يك استاد زبردست و دانشمند متبحّر در فنون مختلف ، به تهران بازگشت تا با تربيت شاگردان فرزانه و تاءليف آثارى ارزشمند، دِين خود را به آيين و كشور خويش ادا كند. علاّمه شعرانى زمانى به ايران بازگشت كه فضاى آن از ظلم و ستم استعمار و استبداد ظلمانى بود. امّآ تربيت شدگان مكتب قرآن و اهل بيت در آن شرايط خفقان آور نه تنها خود را در آن نباختند بلكه مانند ستاره آسمان ، هدايتگر ديگران شدند. فرق عابد و عالم در همين است : ((او گليم خويش به در مى برد زِموج /وين سعى مى كند كه بگيرد غريق را)). در عصرى كه زرق و برق و رفاه ظاهرى دل هر بيننده را به خود جلب مى كرد، قلم به دستان و دانش آموختگان زيادى براى رسيدن به مال و منال و مقام ، تمام علم و هنر خود را در اختيار زور مداران مى گذارند. گويا سنت تاريخ است كه علم بى تقوا و تخصصِ بى تعهّد، ابزار دست خدمت صادقانه را بر فخر فروشى ، اخلاص را بر رياكارى و سرانجام توسل به ائمّه و اولياى الهى را بر تقرّب به دربار ستمگران ترجيح داد. شاگردان علاّمه علامه ميرزا ابوالحسن شعرانى در مدّت عمر پر بركت خويش شاگردانى فرزانه و حكيم و فقيه تربيت كرد. كه سزاست به معرفى برخى از آنان بپردازيم : 1- آية اللّه العظمى ميرزا هاشم آملى (1322- 1413ق ). 2- آية اللّه شيخ عبداللّه جوادى آملى . 3- علاّمه شيخ حسن حسن زاده آملى . 4- جناب استاد شيخ محمّد حسن احمدى فقيه يزدى . 5- استاد على اكبر غفارى . 6- استاد مير جلال الدين محدث اُرمَوى (1323-1358ش ). تاءليفات و تحقيقات علاّمه شعرانى مايه قضاوت درباره آگاهى و ميزان دانش هر شخص ، نوشته ها و انديشه هايى است كه از او باقى مانده . در اينجا بخشى از آثار قلمى علاّمه شعرانى معرفى مى شود و دقّت نظر او را نشان مى دهد. و اين آثار عبارتند از: الف ) تفسير و علوم قرآنى 1- حاشيه بر مجمع البيان در ده جلد با تصحيح كامل و اعراب گذارى اشعار عربى و توضيح آنها. 2- مقدمه و حواشى بر تفسير شيخ ابوالفتوح رازى و تصحيح كامل آن با توضيح اشعار و شواهد عربى و فارسى در دوازده جلد. 3- تصحيح كامل تفسير صافى در دو جلد. 4- حواشى و تعليقات بر تفسير كبير منهج الصادقين در ده جلد. 5- نثر طوبى . دائرة المعارف اصطلاحات قرآن - تا حرف صاد - كه معانى متفاوت واژه هاى قرآنى به حسب كاربرد در آيات مختلف ، به سبك جالبى مطرح و تفسير شده و حاوى معارف مختلف فلسفى و كلامى و نكات دقيق فقهى و تاريخى است . 6- تجويد قرآن . كه از مفيدترين تجويدها به شمار مى آيد. 7- چاپ متجاوز از 60 نسخه قرآن - در اندازه هاى مختلف - كه با دقّت نظر ايشان تصحيح و اعراب گذارى شده است . ب ) حديث و درايه 8- گردآورى حواشى و تحقيق و تصحيح كتاب وافى مرحوم ملامحسن فيض كاشانى در سه جلد. 9- تعليقات بر شرح اصول كافى ملا صالح مازندرانى در دوازده جلد. 10- تعليقات بر وسائل الشيعه از جلد شانزدهم تا جلد بيستم . 11- حاشيه بر ارشاد القلوب ديلمى . 12- ترجمه و شرح دعاى عرفه سيدالشهداء(ع) ضميمه كتاب فيض الدموع . 13- ترجمه و شرح مفصّل صحيفه كامله سجّاديه . 14- تحقيق و تصحيح جامع الروات به امر آية اللّه العظمى بروجردى . 15- رساله اى در علم درايه . ج ) فقه و اصول 16- المدخل الى عذب المنهل در اصول . 17- شرح كفاية الاصول بر طريق قال اقول ، كه به تفسير و توضيح مقاصد آن به عبارت واضح اكتفا شده است . 18- شرح تبصره علاّمه حلّى كه حاوى مختصرى از كليه كتاب هاى فقهى شيعه اماميه است . 19- حاشيه كبير بر قواعد. 20- رساله در شرح شك هاى نماز در عروة الوثقى . 21- فقه مختصر فارسى براى تدريس مدارس . 22- مناسك حج با حواشى نه نفر از مراجع تقليد. د) فلسفه و كلام 23- شرح تجريد در علم كلام . 24- حاشيه بر فصل الخطاب محدّث نورى درباره تحريف نشدن قرآن . 25- كتاب راه سعادت . در ردّ شبهات ، اثبات نبوّت خاتم الا نبياء(ص) و حقّانيت دين اسلام .(كتاب حاضر) 26- ترجمه كتاب الامام على ، صوت العدالة الانسانية يا انتقاد از لغزش هاى نويسنده آن . 27- تعليقاتى بر كتاب محمّد، پيامبر و سياستمدار، نوشته مونتگمرى وات . 28- اصطلاحات فلسفى . 29- مقدمه و حواشى محققانه بر اسرار الحكم سبزوارى . ه)هيئت و نجوم 30- شرح عمل به زيج (2) هندى و براهين عمليات آن مبتنى بر هيئت جديد. 31- تعليقه و مستدرك بر تشريح الافلاك در اشاره به هيئت جديد. 32- هيئت فلاماريون ترجمه از زبان فرانسه . 33- تقاويم (تقويم ها) شبانه روزى . و) تاريخ 34- ترجمه نفس المهموم تاءليف حاج شيخ عباس قمى . 35- مقدمه ، تصحيح و تحقيق كشف الغمّه . 36- مقدمه و تصحيح منتخب التواريخ . 37- مقدمه در كتاب وقايع السنين مرحوم خاتون آبادى . 38- تصحيح و مقدمه و تعليقات بر كتاب روضة الشهدا. ز) فنون ديگر 39- تصحيح كامل و مقدمه و حاشيه بر جلد اول و سوم نفائس الفنون فى عرائس العيون . وفات آية اللّه علاّمه ميرزا ابوالحسن شعرانى بعد از حدود هفتاد و سه سال بالندگى و شكوفندگى ، در اواخر عمر دچار ضعف و نقاهت و بيمارى قلب و ريه شد و زير نظر طبيب بود و چون بيماريش شدّت يافت ، او را براى معالجه به آلمان بردند. لكن معالجات سودى نبخشيد و شب يكشنبه هفتم شوال المكرم 1393 ه.ق (12/8/1352 ش )، در نيمه هاى شب ، ديده از جهان فرو بست و دفتر زندگى عالمى خستگى ناپذير با دنيايى از علم و دانش بسته شد. روز چهارشنبه جنازه وى به تهران حمل شد و قبل از ظهر روز پنجشنبه تشييع گرديد. آنگاه در جوار حرم حضرت عبدالعظيم حسنى (ع)، روبه روى باغ طوطى به خاك سپرده شد. رضوان و رحمت خدا بر او باد. مقدّمه مؤلّف بسم اللّه الرحمن الرحيم الحمد للّه ربّ العالمين و الصّلوة و السّلام على خير خلقه و اءشرف بريته محمّد خاتم النبيين و آله المعصومين الطيّبين الطّاهرين . و بعد چنين گويد اين بنده ناچيز ابوالحسن بن محمّد بن غلامحسين المدعو بالشعرانى - اءصلح اللّه - كه سعادت جز به اطاعت پروردگار نيست به آن راهى كه او خود معين فرموده و مردم را به آن طريق هدايت كرده است و انسان راه خدا را به عقل خويش نداند، و احكام او را به فكر خود در نيابد، مگر آنكه انبيا به وحى تعليم گيرند و به بندگان رسانند؛ و راه آن است كه پيغمبر ما محمّد بن عبداللّه (ص) آورد و به يارى خداوند در اين كتاب ثابت مى كنيم كه دعوت او حق است و دين او صدق و او از جانب خداى تعالى فرستاده شده است و نيز اينكه شبهات معاندين دين و مخصوصاً نصارى ، باطل است . و علماى ما پيش از اين هم كتب بسيار تاءليف كرده اند؛ مانند مفتاح النبوه همدانى و سيف الاُمّه فاضل نراقى ، و اظهار الحقّ علامه هندى ، و نصرة الدين حاجى كريم خان كرمانى ، و منقول كرمانى ، و منقول الرضا فى رد اليهود تاءليف ميرزا محمّد رضا كه از احبار يهود بود و اسلام آورد، و اءنيس الا علام از فخر الا سلام كه او نيز از كشيشان نصارى بود و به دين اسلام در آمد، و كتب ديگر كه ذكر آنها موجب تطويل است . امّا مردم عهد ما را همّت مطالعه كتاب هاى بزرگ و طولانى نيست و نسخ و تجديد طبع آنها غالباً دشوار است ، و مردم غالباً با عبارات ساده و مختصر ماءنوس تر هستند و از كتب طولانى و عبارات مغلق ملول مى شوند، لذا من مهمّات مباحث آن كتب را برگزيده با مطالب بسيار ديگر، در اين مختصر آوردم و در هر باب به يكى دو مطلب قناعت كردم تا ملال نياورد و خواننده بدان رغبت كند؛ و آن را ((راه سعادت )) ناميدم نفع اللّه به و باءمثاله . هر چند ما يقين داريم كه مسلمان نصرانى نمى شود و مذهب آنان را اختيار نمى كند، مگر آنكه خداى ناكرده در يكى از ممالك اسلام دولت مسيحيان مستقر گردد و زمام امر حكومت را آنها به دست گيرند؛ چنانكه در اندلس يعنى اسپانيا و تركستان كردند و مسلمانان را قهراً از مساجد و معابد راندند و آنها را از خواندن كتب دينى و شنيدن مواعظ علماى مسلمان و اظهار شعائر اسلامى باز داشتند و مسافرت به مكّه و زيارت كشورهاى اسلامى را منع كردند. امّا در برهان و حجّت با مسلمانان بر نيايند مگر آنكه شبهات ميان مسلمانان مى افكنند و آنها را به بى دينى و الحاد مى كشانند تا تعصّب اسلامى ضعيف گردد و بمقاومت با دولت نصارى بر نخيزند و اگر كسى تاريخ دولت آل عثمان را به دقّت بخواند، داند كه آن دولت عظيم به همين تدبير برانداختند و مساءله شرقيّه از مسائل سياسى بزرگ بود و سياسيّون در حلّ آن مانده بودند، يعنى نمى دانستند به چه طريق مى توان دولت اسلامى عثمانى را برانداخت ، تا بدين طريق كه گفته شد، بدان موفّق گشتند. به هر حال مسلمانان بايد از بى دينان و مردم لااُبالى پرهيز كنند و به آنها بدگمان باشند و ايشان را دشمن خود دانند؛ زيرا آنها پرورده نصارى و ستون پنجم ايشان و آلت تخريب ممالك اسلامند، بلكه ضرر اين مردم شاك و ملحد از خود نصارى بيشتر است ، و به تجربه دانسته ايم هر جا كه نصارى خود، زمام حكومت در دست داشتند اسلام آزادتر بود تا آنجا كه دست پروردگان ملحد حكومت كردند، اءعاذنا اللّه من شرور جميعهم . پيش از شروع در مقصود، ذكر چند نكته لازم است : نكته اوّل : تعريف دين و غرض از آن ما چه مى گوئيم و ديگران چه مى گويند؟ خداوند به نظر ما مسلمانان همه مردم را از هر رنگ و نژاد برابر هم آفريد؛ همه پاك ، بى گناه و بر فطرت توحيد، چنانكه همه آفريدگان خدا در اصل ، آلوده به غش نيستند و آغشته به رنگ و آميخته به غير نمى باشند، آب در فطرت ، نه گل آلود است نه بد بوى و نه آميخته به املاح ، انسان نيز چنين است و خداوند خواست آنها را به سعادت و كمال انسانى برساند براى تبليغ احكام خويش و آنچه از بندگان خواسته است پيغمبرانى برگزيد و فرستاد و معجزه بر دست آنها جارى كرد تا مردم راه خير و شرّ را بدانند و هر كس اطاعت فرمان كند، از هر نژاد و رنگ و زبان و طبيعت و خوى رستگار شود و هر كه نافرمانى كند معاقب گردد. اين معنى دين است و غرض آن . امّا نصارى مى گويند آدم ، پدر نوع بشر، گناه كرد و گناه او به ارث به فرزندان او منتقل گشت و خداوند پيغمبران را فرستاد با شريعت ، تا مردم معصيت كنند و بدانند گناهكارند و احكام شريعت را هيچ كس انجام نمى دهد؛ بلكه خود پيغمبران هم انجام ندادند و گناهكار بودند و به مخالفت بر گناه خود افزودند، علاوه بر اينكه عمل به شريعت انبيا هم بر فرض امكان ، رفع گناه جبلّى انسان را نمى كند كه از پدر به ارث رسيده است ؛ لذا خداوند خود، براى اينكه را از گناه پاك كند به صورت مسيح جلوه كرد و خود را بدست يهودان ذليل گردانيد و خوار كرد و كشته شد و باز زنده گشت تا بسبب كشته شدن خود، گناه جهان را بردارد، و اگر از هر مبلّغ روشن فكر عيسوى بپرسى ، اصول دين خود را به همين تقرير بيان خواهد كرد و در كتب خويش به تفصيل نوشته اند، حتّى در كتاب ميزان الحق مفصّل مذكور است و اين سخنان خرافاتى است مخالف صريح عقل ، چون خداوند ارحم الراحمين ، هرگز فرزندان را به گناه پدر نخواهد گرفت و كسى را معصيت نكرده ، عقاب نمى كند و اگر بالفرض گناهكارى توبه كند و سوى او باز گردد او را مى بخشد و رحمت و بخشايش او از پدر و مادر بيشتر است كه چون فرزند آنها بگريزد و پشيمان شود و باز گردد او را مى پذيرند و مهربانى مى كنند. و ديگر، آمرزش گناه مستلزم آن نيست كه خود را ذليل يهوديان كند و كشته شود و چه ارتباطى ميان كشته شدن او و آمرزش گناه مردم است ؟!
|
