تاسیس اولین حوزه علمیه نجف آباد
این مدرسه علمیه امروز از طرف جنوب به خیابان امام، از شرق به کوچه شیخ ابراهیم ریاضی، از غرب به مغازه و منازل مسکونی و از شمال نیز به کوچه حاج حیدر چاوشی (نام قدیمی) متصل است. بانی و مؤسس این مدرسه «شیخ ابراهیم ریاضی» بود که بعضاً مدرسه به نام ایشان نیز معروف و مشهور است.
به دلیل نبود حوزه ی علمیه در نجف آباد، عموماً طلابی که در مسجد منصوب به آقای حججی به تحصیل اشتغال داشتند، پس از چندی روانه مدارس اصفهان می شدند.
آقای ریاضی به منظور ابقاء و بهره وری آنها در همین شهر، به فکر تأسیس حوزه علمیه جدیدی افتاد. ابتدا منزل کوچکی در کوچه یکپائی ها (رختشویی ها) که مرحوم حاج غلامحسین معینی در اختیار شیخ قرار داده بود، به این کار اختصاص یافت تا طلابی که از اطراف و اکناف می آمدند برای تحصیل در آنجا مشغول شوند. سپس به کمک آقای معینی خانه ای را از طایفه حاج صادقیان (محل فعلی حوزه علمیه) خریداری و سنگ بنای مدرسه در سال ۱۳۲۰شمسی گذاشته شد.
فعالیت چشمگیر او و همراهی آقایان حججی، معینی و عده ای دیگر از همشهریانش موجب شد که مدرسه ای با سبک معماری مورد دلخواهش ساخته شود که هم اکنون نیز دایر و از معماری جالب و ارزنده ای برخوردار است.
او از وجوهات شرعیه، اعانات مردم و سایر امکانات استفاده و خود نیز مانند یک کارگر ساده با همراهی طلبه ها در ساخت مدرسه با بنّاها همکاری می نمود. بنّایان و کارگران زیادی هرکدام به نوبت، چند روزی را به عنوان نذر و کمک فعالیت می کردند. یکی از آنها که هنوز در قید حیات است، می گفت: «ده روز در مدرسه مجانی کار کردم و از خدا خواستم که به من قطعه زمینی برای احداث باغی عطا کند.»
گرچه کمک های مادی عده زیادی از مردم در ساخت این بنا تأثیر بسزائی داشت ولی در خواست و همکاری شیخ از متمولین، علما و مراجع آن زمان نیز قابل ذکر است. وی در دو نامه جداگانه از «آسید ابوالحسن اصفهانی» مرجع تقلید وقت، تقاضای کمک برای ساخت و اداره مدرسه را کرد. او ابتدا ماهیانه۶۰ تومان از سهم امام را به این¬کار اختصاص و سپس درخواست ماهیانه۳۰۰ تومان از وجوهات را برای این امر مطالبه نمود. وی همزمان با فعالیت در ساخت مدرسه به تدریس طلاب، برگزاری جماعات، ارشاد مردم و سایر امور پرداخته و دقیقه ای از وقت خود را فارغ نبود.
جذب طلبه برای علوم دینی در آن زمان کار ساده ای نبود، زیرا فشارهای حکومتی کسی را راغب به تحصیل در حوزه های علمیه نمی کرد. لذا مرحوم ریاضی و حججی در این راستا فعالیت های چشمگیری داشتند. در موارد مختلف نقل شده که نامبردگان با مشقت های زیاد پای پیاده یا سوار بر الاغ، به دهات لنجان،کرون، فریدن و روستاهای حاشیه زاینده رود می رفتند. با تشویق، ترغیب و بعضاً سماجت، بچه هایی را برای تحصیل با خود به مدرسه می آورند.
بسیاری از روحانیونی که اکنون در این شهر شهره اند، از یادگاران این دوره محسوب می شوند. از جمله این روحانیون می توان به مرحومانی چون آیات حسینعلی منتظری، عباس ایزدی، نعمت الله صالحی، محمدعلی احمدیان، ابراهیم امینی و جعفرطباطبائی اشاره کرد.
«مقدمه ای بر تاریخ و فرهنگ مردم نجف آباد» به قلم «فضل الله خلیلی». کاری از انتشارات مهر زهرا (س).
فضل الله خلیلی نویسنده ای از نجف آباد
