«قل من حرّم زينة اللّه الّتى اءخرج لعباده و الطّيّبات من الرّزق قل هى للّذين آمنوا فى الحياة الدّنيا خالصةً يوم القيامة# »⁽¹⁶³⁾
[اى پيامبر! به مردم ] بگو: زيورهايى را كه خدا براى بندگانش پديد آورده ، و روزى هاى پاكيزه را چه كسى حرام ساخته است ؟ بگو: اين [نعمت ]ها در زندگى اين جهان براى كسانى است كه ايمان آورده اند...
بگو: پروردگارم تنها كارهاى زشت را، چه آشكارش باشد و چه نهان و گناه و فزونخواهى ناروا را حرام گردانيده است ، و [نيز] اين كه چيزى را شريك خدا سازيد كه هيچ دليل بر [درستى ] آن فرونفرستاده است ، و اين كه چيزى را كه نمى دانيد به خدا نسبت دهيد.
پس خدا زينت ها و زيورهايى را براى بندگان خود آفريده و از مصرف و هزينه ى روزى حلال منع نكرده است . اين نعمت ها در دنيا براى اهل ايمان است ، يعنى كسى نمى تواند با نظر و سليقه ى تحريفى و خرافى خود و با برداشت هاى غلط از اسلام ، مسلمانان را در چهارچوب خشك و بى روح زندگى محبوس كند و نگذارد انسان ها از مواهب و زيبايى هاى نظام خلقت كه خداى حكيم بر آنان حلال كرده است بهره مند گردد.
پس در زندگى خويش نه تند و افراطى برويد و نه از قافله ى تمدن عقب بمانيد، نه آنچه را خدا بر شما حلال و مباح كرده است ، بر خود حرام كنيد و نه آنچه را كه خدا نهى و حرام كرده است ، بر خود حلال بدانيد.
پيش گيرى در اسلام
يكى از راه هاى صحيح ايجاد زندگى مطلوب و مطبوع با بهداشت كامل ، شناخت عوامل بيمارى زا در جامعه است .
به آيات قرآن دقت كنيد:
«واذكر عبدنا اءيّوب إ ذ نادى ربّه اءنّى مسّنى الشّيطان بنصب و عذاب #»⁽¹⁶⁴⁾
و تو اى رسول عزيز اسلام ، به ياد بياور بنده ما «ايّوب » را، آن گاه كه پروردگارش را ندا داد كه : [پروردگارا!] شيطان به من رنج و شكنجه اى [سخت ] رسانده است .
در اين جا منظور از شيطان به همان عوامل امراض و بيمارى تعبير شده است .
بعد مى فرمايد ما به او گفتيم :
«اركض برجلك هذا مغتسل بارد و شراب ..#
وخذ بيدلك ضغثا فاضرب به و لا تحنث إ نّا وجدناه صابرا نعم العبد إ نّه اءوّاب #»⁽¹⁶⁵⁾
با پاى خود [بر زمين ] بكوب ، اينك اين چشمه سارى است براى شستشو، كه سرد و آشاميدنى است .
و [گفتيم :] دسته اى گياه به دست خود برگير و [همسرت را برابر سوگندت ] با آن بزن ، و سوگند مشكن . ما او را شكيبا يافتيم .[وه ،] چه بنده ى خوبى ! راستى كه او بسيار بازگردنده [ى به سوى ما] بود.
به هر حال او به دستور خدايش ، پاى خود را بر زمين زد و چشمه ى آبى پديد آمد و در آن آب سرد شستشو كرد و از آن آشاميد تا هر درد و رنجى داشت خلاص شد.
يعنى اى انسان ، امراض و عوامل و موجبات بروز بيمارى و رنج جسم را بشناس و با طهارت و پاكيزگى و رعايت بهداشت ، بر پليدى هاى زندگى غلبه كن .
بهره گيرى از نعمت هاى خدا و تنظيم بهداشت زندگى
اسلام روى دو نكته ى بسيار مهم و اثر گذار اهميت و حساسيت بيشترى نشان مى دهد:
1. حلال بودن غذا،
2. و پاك و تميز بودن غذا.
چون غذا همان طور كه در جسم انسان تاءثير دارد، در روح و فكر و انديشه و عقيده ى انسان هم تاءثير مى گذارد.
اسلام سخنى بالاتر و بلندتر از سخن دنياى امروز دارد، كه نه تنها بهداشت جسم و تن را توجه كرده است ، بلكه به همان اندازه بيشتر به بهداشت روح و تفكر و عقيده عنايت نموده و مى گويد: مواظب باشيد از غذايى كه از طريق حرام باشد، يا ذاتا حرام و پليد باشد استفاده نكنيد.
بهترين سخن و كلام ، وحى الهى است كه مى فرمايد:
«فلينظر الا نسان إ لى طعامه# »⁽¹⁶⁶⁾
پس انسان بايد به خوراك خود [نيك ]بنگرد.
آرى ، انسان بايد با چشم بصيرت به غذاى جسم و روح خودش دقت كند.
اسلام و فراگيرى علوم و فنون براى زندگى بهتر
گواه ديگر بر توجه اسلام و قرآن به سلامت و بهداشت زندگى انسان ، اين حقيقت است كه از نظر اسلام ، انسان بايد تلاش كند تا با فراگيرى علوم و كسب فنون مختلفى كه در تاءمين سلامت زندگى او نقش مهمى دارند، بهترين راه را براى زندگى سالم و درست و انسانى پيدا كند.
اين كار تا آن جايى مهم و حياتى است كه پيامبر بزرگوار اسلام فرمود:
«ما خلق اللّه تعالى داء إ لّا و خلق له دواء إ لّا السّام ؛»⁽¹⁶⁷⁾
خداوند هيچ دردى را خلق نكرد جز آنكه دوايش هم ايجاد كرد مگر مرگ را كه چاره اى ندارد، و وقتى پيمانه پر شد و هر كسى بايد شربت مرگ را بنوشد، خواهد نوشيد.
يعنى حديث مى خواهد بگويد كه در نظام هستى هيچ چيز لاينحلى وجود ندارد، پس تلاش كنيد با كشفياتتان زندگى بهتر و مطلوب تر و مقبول تر و پاكيزه ترى را براى خود و جامعه و دنياى خودتان فراهم كنيد.
كلام زيبا و راهگشاى پيامبر بزرگوار اسلام حضرت محمد صلّى اللّه عليه و آلهِ و سلّم را ببينيد كه فرمود:
«اءلّذى اءنزل الدّاء اءنزل الشّفاء؛»⁽¹⁶⁸⁾
آن خداوند حكيمى كه درد را نازل كرد، شفا و راه علاج آن را هم فراهم آورد.
پيامبر بزرگوار اسلام در كلام زيباى خود اين درس را به ما مى دهد كه مسلمانان بايد راه مبارزه ى با بيماريها و يافتن راه ها و شيوه هاى صحيح درمانى را پيدا كنند، البته در سايه ى كسب علم و آگاهى در رشته هاى مربوط به خود بهداشت و طب .
الگوى زندگى سالم
حضرت امام على عليه السّلام وقتى الگوى زندگى سالم و بهتر را تعريف مى كند چنين مى فرمايد:
«عن علىّ عليه السّلام قال : لا خير فى الحياة إ لّا مع الصّحة ؛»⁽¹⁶⁹⁾
زندگى تنها در سايه ى سلامتى تن و روان است و بدون آن زندگى ارزش ‍ ندارد.
مسواك و بهداشت دندان
ببينيد چگونه رسول عزيز اسلام به امر مسواك و نظافت دندان ها اهميت مى دهد و مى فرمايد:
«لو لا اءن اءشقّ على اءمّتى لاءمرتهم بالسّواك ؛»⁽¹⁷⁰⁾
اگر بر امت من موجب مشقت و دشوارى نبود، مسواك كردن را بر آنان واجب مى كردم .
اسلام بر روى شناخت ابزار و عوامل بيمارى زا كه نعمت سلامت و بهداشت جسم و روان انسان را به خطر مى اندازد و نيز بر درمان آنها تاءكيد فراوانى دارد.
هشدارهاى بهداشتى
پيامبر بزرگ اسلام صلّى اللّه عليه و آلهِ و سلّم در ترغيب و تشويق به رعايت بهداشت در زندگى فرمود:
«لا تبيّتوا منديل اللّحم فى البيت فإ نّه مربض ‍ الشّيطان ؛»⁽¹⁷¹⁾
دستمال و ظرف حامل گوشت را در اطاق مگذاريد كه جايگاه شيطان خواهد شد.
در سخنان حكيمانه ديگر آن بزرگوار چنين مى خوانيم :
قال صلّى اللّه عليه و آلهِ و سلّم لا تبيّتوا القمامة فى بيوتكم و اءخرجوها نهارا فاءنّها مقعد الشّيطان ؛»⁽¹⁷²⁾
زباله ها را شب در خانه هايتان نگذاريد و همان روز بيرون بريزيد چون مركز ميكربهاست .
حضرت امام باقر عليه السّلام ميفرمايد:
«إ نّما قصّت الاءظفار لاءنّها مقيل الشّيطان ؛»⁽¹⁷³⁾
ناخن ها بايد كوتاه گردد، چرا كه زير آنها جايگاه شيطان خواهد شد.
حضرت امام صادق مى فرمايد:
«اءلماء المغلىّ ينفع من كلّ شى ء و لا يضّر من شى ء»⁽¹⁷⁴⁾
آب جوشيده براى هر چيزى مفيد است ، و به هيچ چيزى هم ضرر نمى رساند.
اينها نكات مهمى است كه اسلام در جهت پيشگيرى از ايجاد امراض و رنج و دردها كه سلامت انسان را تهديد مى كنند، بيان مى كند، پس بهداشت در نظر اسلام خيلى مهم است و ما بايد جامعه اى سالم و بهداشتى داشته باشيم .
تعريف بهداشت و سلامتى
در اينجا سازمان جهانى بهداشت در تعريف سلامتى نكاتى دارد كه قابل دقت است و در حقيقت نشاءت گرفته ى از مكتب پربركت اسلام عزيز است .
سازمان جهانى در تعريف سلامتى مى گويد: سلامت عبارت است از تاءمين رفاه كامل جسمى و روانى و اجتماعى و نه فقط نبودن بيمارى و نقص ‍ عضو.⁽¹⁷⁵⁾
با اين تفسير انسان سالم كسى است كه از سلامت جسم و روح ، هر دو برخوردار باشد و از نظر اجتماعى نيز در آسايش باشد، چون خيلى از ناراحتى هاى جسمى ريشه اش به نگرانى هاى روحى بر مى گردد.
مثلا مى گويند: دلهره و ناراحتى هاى فكرى مى تواند عامل مهمى در ايجاد انواع زخم هاى معده باشد؛ پس سلامت جسم به سلامت فكر و سلامت فكر هم تا حدى زياد به فرهنگ و برخوردهاى اجتماعى مربوط مى شود.
نتيجه مى گيريم كه تندرستى و سلامتى انسان سه بعد بسيار مهم دارد:
1. جسمى ،
2. روانى ،
3. اجتماعى .
اين ابعاد سه گانه در يكديگر تاءثير دارند.
پس انسان سالم و با نشاطى كه داراى سلامت و رفاه باشد، آن كسى است كه اين گونه باشد:
1. رفاه جسمى داشته باشد؛
2. رفاه روانى داشته باشد؛
3. و از رفاه اجتماعى برخوردار باشد.
از ديد كارشناسان بهداشت ، نظر اين است كه خوب و بد بهداشت مردم ، به اين عوامل و ابزارى بر مى گردد كه در زندگى بسيار اثر مى گذارند:
1. وضعيت اقتصادى
طبيعى است كه اگر كسى از زندگى و درآمد خوبى برخوردار باشد، مى تواند مسكن و غذا و لوازم زندگى بهترى را براى خود فراهم كند، پس اقتصاد نقش دارد.
2. آگاهى و اطلاعات
سواد و آگاهى و اطلاعات انسان هر قدر بالا و قوى باشد بيشتر به خطر و ضرر عدم بهداشت و منافع بهداشت توجه مى كند، لذا علم و دانش نقش ‍ دارد.
3. وسايل ارتباط جمعى
وسايل ارتباط جمعى هر قدر بيشتر و قوى تر باشد و در دسترس افراد قرار گيرد، در آگاه كردن مردم به منافع و مضارّ بهداشت و بى بهداشتى تاءثير دارد.
4. عقايد و طرز تفكر
عقايد و طرز تفكر هم در گسترش بهداشت و يا بى بهداشتى در جامعه تاءثير دارد. لذا مؤ منين واقعى و علما و دانشمندان كه به دستورات دينى و مذهبى مقيدتر و متعهدتر هستند، اوّلين كسانى هستند كه بهداشت را رعايت مى كنند و توجه به بهداشت را جزو تكاليف و وظايف شرعى خود مى دانند و به همين خاطر است كه غالبا از عمر طولانى برخوردارند.
در اينجا كلام وحى و آيه ى قرآن كريم چه جلوه ى دائمى و عظيمى دارد و چگونه همه ى گفته ها و نظرها را در پرتو تشعشع انوار معنوى و بيان محكم خود قرار مى دهد و چه زيباست كه مى فرمايد:
«... إ نّ اللّه يحبّ التّوّابين و يحبّ المتطهّرين# »⁽¹⁷⁶⁾
بى گمان خدا توبه كاران را دوست دارد و پاكى جويان را [نيز] دوست مى دارد.
قرآن پاكيزگى از گناه ، يعنى پاكيزگى از آلودگى قلب و دل را كه همان بيمارى روحى و فكرى است ، همه را با پاكيزگى و نظافت بدن و لباس و محل كسب و كار و غذا به هم پيوند مى زند، و انسانى تربيت مى كند كه هم روح و دلى پاكيزه داشته باشد و هم به جسم و زندگى پاك و سالمى برسد، و اين عالى ترين نمونه ى بهداشت در زندگى انسان است .
پاكيزگى چه در هنگام تغذيه و چه در انجام فرايض دينى مورد نظر اسلام مى باشد. شستن دست ها قبل و بعد از غذا، استنشاق بينى و تميز كردن آن به عنوان يك مستحب در هنگام وضو، كوتاه نگاه داشتن ناخن با قيد اين نكته زير آن جايگاه شيطان است ، همه و همه دقت و توجه اسلام به پاكيزگى و بهداشت است .
اثر وراثت در بهداشت كودك
قرآن هشدار مى دهد كه تغذيه و وراثت در بهداشت كودك تاءثير دارد.
امروزه مى گويند ازدواج فاميل نزديك ممكن است براى جسم و روح كودك تاءثير منفى ايجاد كند، و اسلام چهارده قرن قبل پيش بينى اين موضوع را كرده است .
رسول خدا صلّى اللّه عليه و آلهِ و سلّم فرمود:
«لا تنكحوا لقرابة القريبة فإ نّ الولد يخرج ضاويا اءو نحيفا؛»⁽¹⁷⁷⁾
با نزديكانتان ازدواج نكنيد، چون بچه ممكن است حالت گوشه گيرى و انزوا پيدا كند و يا لاغر و ضعيف شود.
اثر تغذيه در بهداشت كودك
اهميت شير دادن و زمان گرفتن شير از كودك چگونه و تا چه زمانى باشد؟ اين هم مهم است .
قرآن كريم اين كتاب نجات بخش بشريت و آيين نامه ى زندگى انسانها در نظام هستى به نحو اعجازآميزى به همه ى اين نكات اشاره كرده و چنين مى فرمايد:
«والوالدات يرضعن اءولادهنّ حولين كاملين لمن اءراد اءن يتمّ الرّضاعة و على المولود له رزقهنّ و كسوتهنّ بالمعروف ...#»⁽¹⁷⁸⁾
و مادران ، فرزندان خود را دو سال تمام ، شير مى دهند. [اين ] براى كسى است كه بخواهد دوران شيرخوارگى [كودك ]را كامل سازد؛ و [در صورت جدايى مادر، باز هم ] خوراك و پوشاك آنان [در مدتى كه شير مى دهند،] به طور پسنديده ، بر كسى است كه نوزاد از آن اوست ؛
[و معيار پرداخت هزينه ، توان اقتصادى پدر كودك است ، چرا كه ] هيچ كس ‍ جز به اندازه ى توان خويش موظف نمى شود. نه هيچ مادرى بايد به خاطر فرزندش زيان بيند و نه هيچ پدرى به خاطر فرزندش ؛ و بسان همان [وظايف كه بر پدر شيرخوار است ، در صورت نبودن او،] بر عهده ى وارث [او] است ...
در آيه ديگرى مى فرمايد:
«و وصّينا الا نسان بوالديه حملته اءمّه وهنا على وهن و فصاله فى عامين اءن اشكر لى ولوالديك إ لىّ المصير#»⁽¹⁷⁹⁾
و به انسان [و نسل او] نسبت به پدر و مادرش سفارش كرديم .
مادرش به او باردار شد در حالى كه [با رشد تدريجى جنين ] ناتوان و ناتوان تر مى شد، و از شير بازگرفتن او در[پايان ] دو سال است . [به او سفارش كرديم ] كه سپاس من و پدر و مادرت با بگزار، كه بازگشت [همگان ] تنها به سوى من است .
و نيز مى فرمايد:
«و وصّينا الا نسان بوالديه احسانا حملته اءمّه كرها و وضعته كرها و حمله و فصاله ثلاثون شهرا حتّى إ ذا بلغ اءشدّه و بلغ اءربعين سنة ...#»⁽¹⁸⁰⁾
و انسان را به نيكى نمودن به پدر و مادرش سفارش كرديم مادرش او را به دشوارى [در شكم ] برداشت ، و او را به دشوارى زاد و بار برداشتن [به ] او و از شير گرفتن اش سى ماه است ...
قرآن تاءكيد دارد كه بچه بايد دو سال كامل شير بخورد و بازگرفتن او از شير در [پايان ] دو سال است .
و سى ماه تمام مدت حمل و شيرخوارگى است كه مادر تحمل رنج مى كند، و اين آيه اشاره دارد به اين كه ممكن است زن شش ماهه فرزند به دنيا بياورد، و اين كه به زن شيرده حتى در صورت استحقاق كيفر، اجراى حد نمى شود و فرصت داده مى شود تا كودك خود را به نحو كامل شير دهد، تا اشكالى در تغذيه ى طفل پيش نيايد. همه اينها عمق توجه و عنايت اسلام به بهداشت جسمى و روحى كودك را مى رساند.
اصولا روح سالم در جسم سالم است . يكى از نكات ظريف و حساس در مسائل بهداشت زندگى انسان اين است كه مى گويند رعايت بهداشت در درست انديشيدن و تفكر سالم مؤ ثر است و تعقل و انديشه ى
درست با رعايت نكات بهداشتى با هم ارتباط تنگاتنگى دارد.
حضرت امام صادق فرمود:
«من تطيّب بطيبٍ فى اءوّل النّهار و هو صائم لم يفقد عقله »⁽¹⁸¹⁾
آن كسى كه اول روز از عطر و بوى خوش استفاده كند در حالى كه روزه دار باشد، عقل و فكرش زايل نمى شود.
روايت روى دو موضوع توجه مى دهد:
1. استفاده از عطر خوش و بوى دلاويز،
2. و روزه گرفتن .
كار اول ، يعنى استفاده از عطر خوش و بوى دلاويز، جسم انسان و كار دوم يعنى روزه ، روح و دل را زيبا و قشنگ و پر جلوه مى كند.
«سئل الصّادق عليه السّلام عن السّواك ؟
فقال : إ نّى اءستاك بالماء و اءنا صائم ؛»⁽¹⁸²⁾
از حضرت صادق عليه السّلام از مسواك كردن سؤ ال شد.
ظاهرا سؤ ال از مسواك در حال روزه است ، كه آن حضرت در جواب فرمود: من در حال روزه با آب مسواك مى كنم .
يعنى شخص روزه دار هم بايد دهانش را با آب و مسواك تميز نگهدارد.
و اين اشاره به اهميت نظافت و پاكيزگى و بهداشت دهان است ، و بيانگر اين حقيقت كه بهداشت در سلامت جسم و جان و عقل و انديشه تاءثير دارد.
پيامبر صلّى اللّه عليه و آلهِ و سلّم فرمود:
«طهّروا اءفواهكم بالسّواك ، فإ نّها طرق القرآن ؛»⁽¹⁸³⁾
دهانهايتان را با مسواك پاكيزه كنيد، چون دهانتان راه قرآن و مركز تلاوت كلام وحى است .
حشرت امام على عليه السّلام فرمود:
«ثلاث يذهبن البلغم ، و يزدن فى الحفظ:
اءلسّواك ،
و الصّوم ،
و قرائة القرآن ؛»⁽¹⁸⁴⁾
سه چيز بلغم را از بين مى برد و حافظه را قوى مى كند:
1. مسواك كردن ،
2. روزه گرفتن ،
3. و خواندن قرآن .
جالب اين است كه آن قدر مسواك كردن را اهميت مى دهد كه در رديف روزه و تلاوت قرآن قرار مى دهد.
در واقع مى خواهد بگويد: همان قدر كه روزه و قرآن در سلامت روح و فكر و دل انسان اثر دارند، مسواك هم در بهداشت جسم انسان همان تاءثير را دارد.
اندازه و چگونه غذا خوردن
اسلام حتى در اندازه و چگونه غذا خوردن نيز دستور دارد كه مربوط مى شود به سلامت و بهداشت جسم انسان .
مرحوم محدث قمى در «سفينة البحار» از «محاسن برقى » و از امام بيهقى نقل مى كند كه :«هارون » چهار نفر از اطباء را خواست كه به ترتيب عراقى ، رومى ، هندى ، و اهل سواد بودند، و از آنها خواست كه بگوييد: چه دارويى خوب است كه خود عامل دردى ديگر نباشد و عوارض جانبى نداشته باشد؟
هر كدام از آن اطبّاى عراقى و رومى و هندى سخنى گفتند، و نوبت به سوادى رسيد.
او، اولا حرف هاى آن سه نفر را نقد كرد و آن گاه گفت :
«الدّواء الّذى لاداء فيه اءن تقعد على الطّعام و اءنت تشتهيه ،
و تقوم عنه و اءنت تشتهيه »⁽¹⁸⁵⁾
بهترين دوايى كه سبب درد ديگر نشود، آن است كه زمانى بر سر سفره غذا بنشينى كه تمايل و اشتها به غذا خوردن داشته باشى ، و زمانى از سفره ى غذا كنار بروى كه هنوز اشتها به خوردن غذا دارى .
و اين در حقيقت اشاره به بهداشت پيشگيرى است .
حضرت امير المؤ منين امام على عليه السّلام فرمود:
«مَن اءراد البقاء و لا بقاء فليباكر الغداء،
و ليؤ خّر العشاء،
و ليقلّل غشيان النّساء،
و ليخفّف الرّداء؛»⁽¹⁸⁶⁾
كسى كه پايندگى و بقا را بخواهد و با اينكه در دنيا بقايى نيست ، اگر بقا را بخواهد، لازم است چهار چيز را رعايت كند:
1. صبحانه را خوب بخورد،
2. شام را به تاءخير بيندازد،
3. زناشويى را كم كند،
4. لباس سبك بپوشد.
پيامبر بزرگوار اسلام صلّى اللّه عليه و آلهِ و سلّم فرمود:
«إ يّاكم و البطنة فإ نّها مفسدة للبدن ،
و مورّثة للسّقم ،
و مكسلة عن العبادة ؛»⁽¹⁸⁷⁾
پرخورى سبب فساد و رنج بدن ، باعث بيمارى و علت كسالت و سستى انسان به هنگام عبادت مى گردد.
و باز آن بزرگوار فرمود:
«إ نّ اءطيب طعامكم ما مسّته النّار؛»⁽¹⁸⁸⁾
بهترين غذاى شما آن غذايى است كه با آتش پخته شود.
امام هشتم فرمود:
«مِن اءخلاق الاءنبياء التّنظّف ؛»⁽¹⁸⁹⁾
از اخلاق و روش انبياى الهى پاكيزگى و نظافت است ، يعنى همه ى سفراى الهى و رهبران آسمانى به مسئله بهداشت زندگى اهميت مى دادند.
رسول بزرگوار اسلام فرمود:
«الطّهر نصف الا يمان ؛»⁽¹⁹⁰⁾
همانا پاكيزگى و نظافت نيمى از ايمان است .
پس انسان مؤ من وظيفه شرعى دارد كه بهداشت و پاكيزگى را رعايت كند.
براى اينكه انسان در جهت نظافت و در راه رعايت بهداشت و پاكيزگى از ابزار لازم برخوردار باشد، اسلام دستور ايجاد حمّام در منزل مسكونى را مى دهد، و در اين مورد كه حمّام در كجاى منزل مسكونى قرار داشته باشد، دستور ويژه مى دهد.
در اين ارتباط پيام روح بخش حضرت اما باقر عليه السّلام را توجّه كنيد كه فرمود:
«و اجعلوا الحمّام فى اءكناف الدّار؛»⁽¹⁹¹⁾
حمام را در گوشه ى خانه قرار دهيد.
اولا ضرورت وجود حمّام ايجاب مى كند كه حمّام در هر لحظه كه انسان نياز به نظافت داشت در منزل و در دسترس باشد، تا استفاده كند.
ثانيا در حاشيه ى منزل قرار گيرد تا سبب آلودگى محيط زيست و محل استراحت نگردد.
تشويق به لباس زيبا و بوى خوش و رفتار نيكو
از دستورات امامان معصوم عليهم السّلام اين است كه پيروان خود را به پوشيدن لباس زيبا و استفاده از بوى خوش و رفتار نيكو با يكديگر تشويق مى كردند.
به بيان مولاى متقيان و سرور زاهدان و رهبر آزادگان حضرت امام على عليه السّلام دل بسپاريد كه فرمود:
«الّدهن يظهر الغنى ،
و الثّياب يظهر الجمال ،
و حسن الملكة تكبت الاءعداء؛»⁽¹⁹²⁾
استفاده از بوى خوش ، نشانه ى توانگرى است . پوشيدن لباس زيبا، نشانه ى زيبايى است ، و خوى نيكو كوبنده ى دشمنان حق و عدالت است .
نوع غذا در تاءمين سلامت و زندگى مطلوب مؤ ثر است .
اسلام براى ساختار جسم و روح سالم در وجود انسان با ديد علمى و نگرش دقيقى كه نسبت به انواع موادّ غذايى عالم دارد، در انتخاب و مصرف نوع غذا هم دستوراتى ويژه دارد.
آخرين سفير آسمانى كه كلامش وحى است و پيامش آرامش بخش ‍ دلهاست ، فرمود:
«يا زيبر، كُل السّفرجل فإ نّ فيه ثلاث خصال :
قال : و ما هى يا رسول اللّه ؟
قال عليه السّلام : يجّم الفؤ اد،
و يسخّى البخيل ،
و يشجّع الجبان ؛»⁽¹⁹³⁾
اى زبير، بِه بخور كه در آن سه خصلت پر نشاط و ارزشمند وجود دارد:
1. دل را شاد مى كند،
2. بخيل را با سخاوت مى كند،
3. و ترسو را دلير مى كند.
يكى از راويان آورده است كه شنيدم از حضرت صادق عليه السّلام كه مى فرمود:
«كلوا البصل فإ نّ فيه ثلاث خصال :
يطيب النّكهة ،
و يشدّ اللّثة ،
و يزيد فى الماء و الجماع ؛»⁽¹⁹⁴⁾
پياز بخوريد كه در آن سه خصلت و اثر خوب وجود دارد:
1.بوى بد دهان را مى برد،
2. لثه ها را محكم مى كند،
3. ترشح بيضه ها را زياد مى كند و انسان را در همخوابگى با زن قوى مى كند.
نقش مواد غذايى در ساختار روحى و جسمى انسان
حضرت امام على عليه السّلام در يك بيانى خطاب به فرزند ارجمندش ‍ حضرت امام حسن مجتبى عليه السّلام چنين فرمود:
«يا بنىّ، اءلا اءعلِّمُك اءربع خصال تستغنى بها عن الطّبّ؟
فقال : بلى يا اءمير المؤ منين .
قال : لا تجلس على الطّعام إ لا و اءنت جائع ،
و لا تقم على الطّعام إ لا و اءنت تشتهيه ،
و جوِّد المضغ ،
و إ ذا نمتَ فاءعرض نفسك على الخلاء،
فإ ذا استعملت هذا إ ستغنيتَ عن الطّب ؛»⁽¹⁹⁵⁾
پسرم ، آيا چهار چيز به تو نياموزم كه بيمار نشوى و از علم طبّ بى نياز گردى ؟
حضرت امام حسن مجتبى عليه السّلام عرض كرد: چرا يا اءمير المؤ منين .
امام على عليه السّلام فرمود:
1. بر سر سفره اى منشين ، مگر اينكه ميل و اشتهاى به غذا داشته باشى .
2. و زمانى از سفره برخيز كه هنوز از غذا كاملا سير نشده باشى .
3. عمل جويدن غذا را خوب انجام ده .
4. و وقتى خواستى بخوابى به دستشويى برو.
وقتى اين چهار مورد را به كارگيرى از علم و دانش طبّ بى نياز خواهى شد.
بركت زندگى و خوشى دل در گرو رعايت بهداشت
حضرت على عليه السّلام فرمود:
«مَن اءراد اءن يكثر خير بيته فليغسل يده قبل الاءكل ؛»⁽¹⁹⁶⁾
هر كس بخواهد خير و پاكيزگى منزلش زياد و فراوان گردد، دست خود را قبل از غذا خوردن بشويد.
يعنى نظافت و بهداشت در ايجاد خوشى و صفاى دل و محل مسكونى انسان تاءثير دارد.
يكى از راويان به نام «ابو عوف عجلى » آورده است كه خود شنيدم از حضرت امام صادق عليه السّلام كه مى فرمود:
«الوضوء قبل الطّعام و بعده يزيد فى الرّزق ؛»⁽¹⁹⁷⁾
وضو و شستشوى دست قبل و بعد از صرف غذا باعث فراوانى و بركت در روزى مى شود.
اين نكته اشاره اى به اثر معنوى بهداشت در زندگى انسان است .
و پيامبر بزرگوار اسلام مى فرمود: