تو را ز دست اجل كى فرار خواهد بود؟ |
|
فرارگاه تو دار القرار خواهد بود |
اگر تو ملك جهان را به دست آوردى |
|
مباش غرّه كه ناپايدار خواهد بود |
تو را به تخته و تابوت دركشند از تخت |
|
گرت خزانه و لشكر هزار خواهد بود |
تو را به كنج لحد سالها ببايد خفت |
|
تن تو طعمه هر مور و مار خواهد بود |
نيازمندى ياران نداردت سودى |
|
مگر عمل كه تو را باز يار خواهد بود |
بسا امير كه آنجا اسير خواهد شد |
|
بسا اسير كه فرمان گذار خواهد بود |
بهشت مى طلبى ، از گنه نه پرهيزى |
|
بهشت منزل پرهيزگار خواهد بود(364)
|
حال كه سخن به اينجا رسيد و از آثار شوم گناه سخن به ميان آمد، چه
خوبست مختصرى در زمينه اثر اعمال نيك در ساختار فكرى انسان و جامعه بحث
شود.
همان طور كه رفتار و اعمال ناشايسته ى انسان در زندگى فردى و اجتماعى
مادى و معنوى او اثر مى گذارد، به همان اندازه بلكه بيشتر و بهتر كار و
اعمال نيك و عمل به مقررات مستحب و واجب الهى در ساختار فردى و اجتماعى
و زندگى مادّى و معنوى انسان اثر مهمى دارد؛ از جمله ى آنها نماز، و از
ميان نمازها، نماز شب ، بركات عظيمى را به انسان مؤ من به ارمغان مى
دهد.
به سخن دلنشين حضرت امام صادق عليه السّلام دل و جان مى سپاريم كه چنين
فرمود:
«صلاة اللّيل تحسّن الوجه ،
و
تحسّن الخلق ،
و
تطيب الرّيح ،
و
تدّر الرّزق ،
و
تقضى الدّين ،
و
تذهب بالهمّ،
و
تجلى البصر؛(365)»
نماز شب خاصيت سازندگى و برازندگى و سرافرازى براى صاحبش دارد، كه بدين
قرار است :
1. چهره ى مؤ من را نورانى مى كند؛
2. اخلاق مؤ من را زيبا و نيكو مى سازد؛
3. انسان را خوشبو و معطّر مى كند. يعنى روى جسم او اثر مى گذارد.
«ابو على سينا» آن دانشمند اسلامى بى همتا در عصر خود مى گويد: روح و
جسم انسان مانند شكل شير مى ماند كه بر روى سنگ مرمر تراشيده شده است .
هيچ كدام اين دو را نمى توان جدا كرد يعنى صفات جسم در روح ، و صفات
روح در جسم ، و اعمال يكديگر در همديگر اثر مى گذارد.
4. نماز شب ، رزق و روزى مؤ من را فراوان مى كند، و هيچ مؤ من مخلص
اهل نماز شب با توكّل قوى به خدا را پيدا نمى كنيد كه دست نياز و گدايى
اش به سوى كسى دراز بوده و يا از گرسنگى مرده باشد.
5. نماز شب سبب اداى دين و قرض مى گردد.
6. نماز شب ، غم و غصّه را از دل مؤ من بيرون مى برد.
7. نماز شب ، چشمان مؤ من را جلوه ملكوتى و الهى مى دهد.
يعنى چه بسا حقايقى را مى بيند كه ديگران نمى بينند.
اثر نماز شب در سرنوشت آخرت انسان
در اين مورد مولاى سرفرازان امير مؤ منان حضرت امام على عليه
السّلام چنين فرمود:
«اءوحى اللّه تعالى إ لى موسى عليه السّلام : قُم فى ظلمة اللّيل إ جعل
قبرك روضة مِن رياض الجنّة ؛(366)»
خداوند به حضرت موسى عليه السّلام وحى كرد كه اى موسى ، در تاريكى شب
از خواب بلند شو، و شب زنده دار دو سحر خيز باش و نماز شب به جاى آور،
در عوض خانه ى عالم برزخى تو را به باغى از باغهاى بهشت تبديل مى كنم .
آن قدر شب زنده دارى و نماز شب اهميت دارد كه همه ى پيشوايان معصوم
عليه السّلام خود عمل كرده و سفارش مى نمودند.
نقل شده است كه امير مؤ منان حضرت امام على عليه السّلام نافله هاى شب
را مى خواند و ادامه مى داد تا به نماز صبح متصل مى نمود؛
«كان
يُصلّى نوافل اللّيل ، و يَصِلُها بصلاة الصُّبح ؛(367)»
رسول خدا صلّى اللّه عليه و آلهِ و سلّم آن قدر به نماز شب اهميت مى
داد، تا جايى كه فرمود: دو ركعت نماز در دل شب براى من محبوبتر از دنيا
و آنچه كه در آن است :
«الرّكعتان فى جوف اللّيل اءحبّ إ لىّ من الدّنيا و ما فيها؛(368)»
رسول خدا صلّى اللّه عليه و آلهِ و سلّم آن قدر به نماز شب اهميت مى
داد، تا جايى كه فرمود: دو ركعت نماز در دل شب براى من محبوبتر از دنيا
و آنچه كه در آن است .
ابو هريره نقل مى كند كه پيامبر عزيز اسلام فرمود:
«اءفضل الصّلاة بعد الفريضه الصّلاة فى جوف اللّيل
(369)»
با فضيلت ترين و با ارزش ترين نماز بعد از نماز واجب ، نماز شب است .
و نيز پيامبر عزيز اسلام مى فرمايد: براى اينكه تهيدست و فقير نباشيد،
نماز شب بخوانيد.
به سخن زيباى پيامبر بزرگ اسلام صلّى اللّه عليه و آلهِ و سلّم در اين
مورد توجه كنيد كه فرمود كه مادر حضرت سليمان بن داود، به سليمان عليه
السّلام گفت :
«ايّاك و كثرة النّوم باللّيل ، فانّ كثرة النّوم باللّيل تَدَعُ
الرّجل فقيرا يوم القيامة
(370)»
فرزندم ، بپرهيز از خواب زياد در شب ، چون خواب طولانى شب سبب فقر و
تهيدستى آدم در قيامت مى گردد.
كنايه از اين است كه قسمتى از شب بيدار بمان و با خواندن نماز شب و
رابطه و انس با پروردگار، كسب معنويت و فضيلت نما، در غير اين صورت در
قيامت بيچاره و تهيدست و گرفتار و نيازمند خواهى شد.
پس شب زنده دارى و نافله هاى شب باعث عزّت و فضيلت و سرافرازى انسان مؤ
من در آخرت مى گردد.
رسول خدا فرمود:
«يا
اءهل القرآن اءوتروا، فإ نّ اللّه وتر يحبّ الوتر،(371)»
اى پيروان قرآن ، نماز «وتر» بجا آوريد، چرا كه نماز «وتر» مورد علاقه
و محبوب خداست .
حتى امام صادق عليه السّلام يكى از علائم و ويژگى هاى شيعه را اقامه ى
نافله ى شب معرفى مى كند و چنين مى فرمايد:
«ليس
مِن شيعتِنا، مَن لم يصلّ صلاة اللّيل ؛(372)»
از شيعيان ما نيست كسى كه اهل نماز شب نباشد.
البته اين روايت مختصرى توجيه لازم دارد، و آن اينكه ، حضرت مى خواهد
بفرمايد، آن فضيلت و ارزش و جايگاهى كه شيعه ى اهل نافله ى شب پيش ما
دارد، شيعه اى كه اهل نافله ى شب نيست ، آن فضيلت و جايگاه را ندارد.
و نيز امام صادق عليه السّلام چنين مى فرمايد:
«المال و البنون زينة الحياة الدّنيا، و ثمان ركعاتٍ مِن آخر اللّيل و
الوتر زينة الآخرة ؛(373)»
اموال و فرزندان ، مايه ى زيبايى و قشنگى اين دنيا هستند، و هشت ركعت
نماز آخر شب و يك ركعت نماز «وتر» مايه ى زيبايى و زينت جهان آخرت
خواهند بود.
و نيز به يكى از دوستان چنين مى فرمايد:
«يا
سليمان ، لا تَدَع قيامَ اللّيلِ، فإ نّ المغبونَ مَن حُرِمَ قيام
اللّيل ؛(374)»
با ارزش ترين عبادت و نماز بعد از نماز واجب ، به پا خاستن براى نافله
شب است .
حضرت امام صادق عليه السّلام در تفسير آيه ى
«إ
نّ الحسناتِ يُذهبن السيّئاتِ#(375)»
حسنات و نيكى ها، پليدى و بديها را پاك مى كند، چنين فرمود:
«صلاة اللّيل تُكَفِّرُ ما كان مِن ذنوب النّهار؛»
نماز شب ، گناهان روز را محو كرده و از بين مى برد.
يعنى آن حسنات و نيكى ها كه باعث زدوده شدن پليدى و گناهان مى گردد،
نماز شب خواهد بود.
نماز شب نه تنها روح را صفا و آرامش و قلب را نورانيت مى بخشد و چهره ى
مؤ من را در قيامت سفيد مى كند و رضايت خاطر خدا را جلب مى نمايد، و
باعث بالا رفتن درجات معنوى انسان در قيامت و روشنى خانه ى برزخ او مى
گردد، بلكه در جسم و تن و بدن انسان مؤ من شادابى و سلامت ايجاد مى
كند.
در همين زمينه امام صادق عليه السّلام فرمود:
«عليكم بصلاة اللّيل ، فإ نّها سنّة نبيّكُم ،
و
دَاءبِ الصّالحين قبلَكم ،
و
مَطرَدَةُ الدّاءِ عن اءجسادِكُم ؛(376)»
بر شما باد به انجام نماز شب ، چرا كه خواندن نافله ى شب ، روش پيامبر
بزرگوار شماست ، و نيز منش بندگان شايسته ى خدا پيش از شماست . افزون
بر اين ، خواندن نافله ى شب باعث دور شدن دردها از جسم و روان شماست .
«يا
اءباذرم احفَظ وصيّة نبيّك تنفعك :
مَن
خُتِمَ له بقيام اللّيل ثمّ مات فله الجنّة ؛(377)»
پيامبر عزيز اسلام در لحظات آخر زندگى شان خطاب به ابوذر غفارى چنين
فرمود: اى اباذر، سفارش پيامبرت را حفظ كن و عمل بنما كه به سود تو است
، و آن اينكه كسى كه آخرين لحظات زندگى او به نماز شب ختم شود و از
دنيا برود، بهشت براى او خواهد بود.
و نيز رسول خدا صلّى اللّه عليه و آلهِ و سلّم فرمود:
«مَن
إ ستيقظَ مِن اللّيل و ايقظَ إ مراءتَه فصلَّيا ركعتَينَ كُتِبا مِنَ
الذّاكِرينَ اللّه كثيرا و الذّاكراتِ؛(378)»
كسى كه سحرگاهان بيدار شود و همسرش را نيز بيدار كند و هر كدام لااقل
دو ركعت نماز بخوانند، جزو يادكنندگان خدا قرار گرفته و نوشته مى شوند.
در اين بيان پيامبر بزرگ اسلام مى خواهند بفرمايند كه محيط جامعه ى
كوچك خانواده را محيط معنوى و فضيلت و كمال و بندگى خدا قرار داده و
كار فرهنگى و تربيتى بنماييد، كه قطعا اثر مثبت آن روى فرزندان آن
خانواده ظاهر خواهد شد.
نماز شب باعث نورانيت دل و جان انسان مؤ من مى شود.
مولاى سرفرازان امير مؤ منان حضرت امام على عليه السّلام در اين مورد
فرمود:
«نوِّر قلبَك بالصّلاة فى الظُّلَم ؛(379)»
دل خود را در تاريكى شب به وسيله ى نماز و نافله ى شب نورانى كنيد.
در تفسير آيه ى
«و
بالاءسحارِ هم يستغفرون#
(380)»
و سحرگاهان از درگاه خدا طلب مغفرت و آمرزش مى كنند، امام صادق عليه
السّلام فرمود:
«كانوا يستغفرون فى الوَترِ سبعينَ مرّةً فى السّحرِ؛(381)»
طلب آمرزش كننده هاى در سحر، همانهايى هستند كه در نماز «وتر» خود به
هنگام سحر، هفتاد مرتبه استغفار مى كنند.
به قدرى بيدارى در آخر شب و خواندن نماز شب از ديد رسول عزيز اسلام
حضرت محمد صلّى اللّه عليه و آلهِ و سلّم مهم است كه خطاب به حضرت امام
على عليه السّلام سه مرتبه تكرار فرمود كه :
«يا
علىّ، عليك بصلاة اللّيل ،
عليك
بصلاة اللّيل ،
عليك
بصلاة اللّيل ؛(382)»
يا على ، بر تو باد به خواندن نماز شب ، يا على ، بر تو باد به نماز شب
، يا على ، بر تو باد به نماز شب .
بنابراين بايد نماز شب خيلى مؤ ثر باشد كه اين قدر به آن اهميت داده
شده است ، و پيشوايان دينى ما رمز و راز بسيارى از فضائل و ارزشها را
در پناه نماز شب مى دانند.
جبرئيل امين آن ملك بلند مرتبه و محبوب خدا به محضر محبوب ترين و
عزيزترين شخصيت در نظام خلقت از ديدگاه پروردگار، يعنى پيامبر بزرگوار
اسلام صلّى اللّه عليه و آلهِ و سلّم رسيد.
پيامبر فرمود:
«عِظنى » مرا موعظه كن .